Vai trò hệ thần kinh trung bạn cần biết
Một nơron là những tế bào thần kinh chính thức có công dụng truyền dẫn những xung điện. Nơ-ron là đơn vị chức năng căn bản cấu trúc hệ thống thần kinh & là một trong những phần quan trọng nhất của não.
Thân và sợi nhánh của những nơron tạo ra chất xám. Sợi trục (nếu đi chung với nhau thành bó gọi là dây thần kinh) cấu tạo chất trắng trong não. Ước tính có tầm khoảng 100 tỷ (1011) nơron & 100 nghìn tỷ đồng (1014) xináp trong não người.
các tế bào thần kinh được hỗ trợ bởi microglia và tế bào hình sao (các tế bào thần kinh đệm). Nơ-ron là những tế bào dài nhất trong khung người, biệt hóa cao độ nên mất trung thể và năng lực phân bổ, nhưngcó chức năng tái sinh phần cuối sợi trục nếu bị tổn thương.
1. kết cấu của nơron thần kinh
Mỗi nơ-ron gồm một thân chứa nhân, hình sao nhiều cạnh hoặc bầu dục & những sợi. Từ thân phát đi nhiều tua (sợi) ngắn phân nhánh như cành cây gọi là sợi nhánh và một tua dài, mảnh gọi bằng sợi trục.
Dọc sợi trục rất có thể có các tế bào phủ bọc tạo cho bao mi-ê-lin. Sợi trục nối giữa trung ương thần kinh với các cơ quan, chúng đi chung với nhau thành từng bó gọi là dây thần kinh.
khoảng cách giữa các bao này có những đoạn ngắn gọi bằng eo răng-vi-ê, còn diện tích S tiếp xúc trong những nhánh nhỏ phân từ tận cùng sợi trục của nơ-ron này với sợi nhánh của nơ-ron khác hoặc cơ quan thụ cảm gọi là xi-náp.
Nơ-ron có không ít hình dạng: nơ-ron đa cực có thân nhiều sợi nhánh, nơ-ron lưỡng cực với 1 sợi nhánh & một sợi trục đối lập nhau; & nơ-ron đơn cực chỉ có một tua do sợi nhánh và sợi trục hợp lại mà thành.
2. phân chia nơron thần kinh
* theo phía dẫn truyền xung thần kinh, có 3 loại nơron thần kinh:
- Nơ-ron hướng tâm (nơ-ron cảm giác) có thân nằm ngoài TW thần kinh dẫn xung thần kinh về trung ương thần kinh.
- Nơ-ron trung gian (nơ-ron liên lạc) Nằm ở phía trong TW thần kinh, gồm những sợi hướng tâm & li tâm, làm trọng trách gọi điện liên lạc.
- Nơ-ron li tâm (nơ-ron vận động) có thân Nằm ở phía trong trung ương thần kinh (hoặc ở hạch thần kinh sinh dưỡng), dẫn những xung li tâm từ bộ não và tủy sống đến những đơn vị phản ứng để tạo ra sự hoạt động hoặc bài tiết.
* Theo chức năng
các nơron cảm xúc mang tín hiệu từ các giác quan đến tủy sống & não. Nơron chuyển tiếp mang thông điệp từ một trong những phần của hệ thần kinh trung ương. Nơron chuyển động được liên kết với các nơron chuyển tiếp.
các nơron chuyển động nhận và mang dấu hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến những cơ bắp. tín hiệu đi giữa những tế bào thần kinh thông qua các cúc xináp & khe xináp nằm tại vị trí tận cùng của tế bào thần kinh.Khe xináp là khoảng trống rất nhỏ giữa những tế bào mà hóa chất được phát tán từ những các loại thiết bị đầu cuối sợi trục (như những túi chứa chất trung gian hóa học trong chùy xináp đối với xináp hóa học hay những kênh hút nước trong xináp điện) của một tế bào nơron nhằm mục tiêu kích cầu các thụ thể hóa học chuyên biệt có khả năng tiếp đón chất trung gian hóa học ở các sợi nhánh của các tế bào tiếp nhận.
3. Nơ ron & các chất dẫn truyền thần kinh
những nơ-ron khi gửi tín hiệu tới nơ-ron tiếp theo sau để sự gọi điện liên lạc có thể xẩy ra, xung thần kinh phải kiếm được phương pháp để lấp khoảng không của synapse. ở các nút kết thúc của sợi trục có chứa các tiểu nang synapse nhỏ đựng đầy những dẫn truyền thần kinh (neurotransmitter).các dẫn truyền thần kinh là những chất hóa học được chấp nhận những nơ-ron gửi tín hiệu qua những khớp thần kinh synapse tới nơ-ron khác. Khi chất dẫn truyền thần kinh chảy vào synapse, một số phân tử sẽ chạm vào nơ-ron nhận (hay nói một cách khác là Postsynaptic. Chú thích: Postsynaptic: Nơ-ron nhận (Listening neuron). Presynaptic: Nơ-ron gửi (Talking neuron)).
Màng nhân của nơ-ron nhận có chứa những thụ thể (receptors). các thụ thể đã được thông số kỹ thuật sẵn, cho nên vì vậy chỉ có một số trong những chất dẫn truyền thần kinh nhất định là khớp với chúng. lúc 1 chất dẫn truyền thần kinh khớp với một thụ thể, một “thông điệp” (message) rất có thể được gửi tới nhân của nơ-ron nhận (postsynaptic).
tuy vậy điều thật sự xảy ra với các nơ-ron nhận dựa vào việc tích hợp hàng chục ngàn những thông điệp tương tự nhau. một trong những thông điệp có tính kích thích sẽ dẫn đến sự việc tạo được xung thần kinh ở nhân của nơ-ron nhận; lại có những lúc các thông điệp này có thể trở nên cản trở, tạo cho nhân của nơ-ron nhận giảm tố chất tạo nên xung thần kinh.
Một khi nơ-ron gửi (presynaptic) phát ra chất dẫn truyền thần kinh của mình, bước sau cùng là khớp thần kinh synapse sẽ quay lại trạng thái thông thường của chính nó. mặc dù vậy Chưa hẳn tất cả những chất dẫn truyền thần kinh được gửi đi thì đều kiếm được đường đến những nơ-ron nhận. 1 số phần tử còn đọng lại trong synapse sẽ ảnh hưởng phá vỡ bởi các enzymes, và 1 số ít khác thì được đưa quay trở về nhân của nơ-ron gửi thông qua một tiến trình gọi bằng tái hấp thu (reuptake).
tương đối nhiều những chất dẫn truyền thần kinh quan trọng có liên quan tới các xôn xao suy nghĩ & tâm thần, bao gồm dopamine, serotonin, norepinephrine, & gamma-aminobutyric acid (gọi tắt là GABA). Serotonin và dopamin có thể dính lứu tới trầm cảm, hưng cảm (mania), và tinh thần phân liệt (schizophrenia). Norepinephrine là chất dẫn truyền thần kinh đảm nhiệm tầm quan trọng tiếp xúc với hệ thần kinh cường giao cảm (Sympathetic nervous system), mà được cho rằng có liên quan tới việc sản ra đời những trạng thái bối rối, kích thích cao độ mà theo đó có thể gây nên chứng xôn xao lo ngại (anxiety disorders) & các tình trạng liên quan tới căng thẳng khác. GABA cản trở những xung thần kinh chạy khắp não bộ & có tương quan tới rối loạn sợ hãi.
những kim chỉ nan trước đây liên hệ những chất dẫn truyền thần kinh với các rối loạn tâm trí và tinh thần còn đôi lúc nhận định rằng, một trong những náo loạn được gây nên bởi hoặc là vô số, hoặc là quá ít 1 số chất dẫn truyền thần kinh nhất định (ví dụ: hưng cảm tương quan tới không ít norepinephrine, rối loạn sốt ruột thì lại có quá ít GABA). những phân tích sau này đã tìm hiểu ra nhiều cụ thể chi tiết khác đằng sau các ý tưởng này. những chất dẫn truyền thần kinh được tổng hợp trong nơ-ron trải qua hàng loạt quá trình phỏng vấn trao đổi chất, buổi đầu với amino acid.Mỗi một phản ứng khi đang chế tạo ra chất dẫn truyền thần kinh thì đều được xúc tác bởi một enzyme. không ít hay quá ít một số ít chất dẫn truyền thần kinh nhất định hoàn toàn có thể gây ra lỗi trong tiến trình phỏng vấn trao đổi chất. Sự lộn xộn tương tự như ở những chất dẫn truyền thần kinh chi tiết cụ thể khác hoàn toàn có thể dẫn tới sự chuyển đổi trong tiến trình các chất dẫn truyền thần kinh được đóng cửa sau lúc đã được truyền đến những synapse.
Ví dụ, thất bại trong việc đẩy nốt những chất dẫn truyền thần kinh còn sót lại quay trở lại với nhân của nơ-ron gửi (tái hấp thu) sẽ để lại một lượng dư thừa những chất dẫn truyền thần kinh trong synapse. tiếp đến, nếu một xung thần kinh dẫn đến việc nhiều chất dẫn truyền thần kinh được truyền tới các synapse, các nơ-ron nhận sẽ gần như có 2 lần lượng chất hóa học này, theo đó làm tăng năng lực tạo nên một xung thần kinh mới.(Tỉ lệ nước có trong các phần của cơ thể)
các nghiên cứu và phân tích khác tập trung chuyên sâu vào năng lực các thụ thể (receptors) của các dẫn truyền thần kinh là có lỗi chính trong những việc tạo ra các xôn xao tâm lý/tâm thần. nếu mà những thụ thể ở các nơ-ron nhận rất nhiều hoặc quá dễ bị kích thích, tác dụng sẽ giống như việc có quá nhiều lượng các chất dẫn truyền thần kinh được gửi đi. Sẽ đơn giản là có nhiều chỗ tồn tại hơn cho sự các chất dẫn truyền thần kinh tương tác với nhau, tăng khả năng nơ-ron nhận sẽ được kích thích. Ví dụ những ảo tưởng (delusions) & ảo giác (hallucinations) của chứng tinh thần phân liệt, có thể là công dụng của việc quá tải lượng thụ thể dopamine.rất đông phương thức trấn áp được độ nhạy cảm của những nơ-ron nhận. Ví dụ nếu một thụ thể được vận động lâu quá, nhân của nơ-ron hoàn toàn có thể điều chỉnh lại độ nhạy của thụ thể để cho nó khó tạo ra xung thần kinh hơn. lúc 1 nhân buổi đầu phát ra những xung hoặc dấu hiệu nhiều hơn thế, thụ thể đó sẽ giải phóng các “thông điệp” thứ hai (second messengers). Một khi thông điệp này được giải phóng, chúng đóng vai trò trong việc kiểm soát và điều chỉnh độ nhạy của rất nhiều thụ thể của nơ-ron nhận với dopamine, norepinephrine, hay serotonin (Duman, Heninger, và Nestler, 1997; Shelton, Mainer, & Sulser, 1996).
Một số dân cư có thể cho rằng các thông điệp thứ hai này như là một dạng nơ-ron giúp chỉnh sửa độ nhạy của thụ thể khi nó trở nên quá kích hoạt (overly active). nghiên cứu và phân tích Hiện tại về bệnh trầm cảm lưu ý rằng các loại thuốc chống trầm cảm (antidepressants) có thể có hiệu suất cao do năng lực của những loại thuốc này có ảnh hưởng lên các thông điệp thứ 2.một trong những phương pháp khác mà những người dân điều tra dùng để phân tích về hoạt động của những chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ là cho mỗi người uống nhiều chủng loại thuốc gây kích thích một vài thụ thể nhất định ở những chất dẫn truyền thần kinh.
Thuốc kiểu này còn gọi là agonist (chất khởi tạo một phản ứng sinh lý khi kết hợp với thụ thể). Ví dụ một serotonin agonist, là 1 loại thuốc giúp kích thích những thụ thể serotonin để sản ra đời các hiệu ứng tựa như serotonin tự nhiên. Ngược lại, một antagonist (chất đối kháng) là dòng thuốc chỉ hoạt động trên các thụ thể của chất dẫn truyền thần kinh, có khả năng làm “mềm” các hoạt động sinh hoạt của chính nó. Ví dụ, các loại thuốc dùng để làm chữa trị bệnh tâm thần phân liệt là dạng đối kháng dopamine giúp chặn những thụ thể dopamine lại.
Xem thêm:
